Gaztela Mantxa: Kixoteren ibilbidea
“En un lugar de la Mancha, de cuyo nombre no quiero acordarme, no ha mucho tiempo que vivía un hidalgo de los de lanza en astillero, adarga antigua, rocín flaco y galgo corredor”.
Horrela hasten dira Gaztelako On Kixote zaldunaren ibilerak, Miguel de Cervantesek idatzitako obra ospetsuan. Eta haren urratsak jarraituz, 9 eguneko ibilbidea egingo dugu furgonetan, Gaztela-Mantxako herri eta leku eder eta historia handieneko batzuetatik pasaz, Ciudad Real eta Toledo probintzien artean. Kixotek borrokatu zituen haize errotak ikusiko ditugu, baita bere Dulcinea maitearen etxea ere. Bertako gastronomiaz gozatu eta paraje idilikoetan lo egingo dugu, beti ere zaldun noblearen ibilera eta abenturei jarraituz. Cervantesek ondo esan zuen bezala, “bakoitza bere zorionaren sortzailea” baita.
“Don Quijote soy, y mi profesión la de andante caballería. Son mis leyes, el deshacer entuertos, prodigar el bien y evitar el mal. Huyo de la vida regalada, de la ambición y la hipocresía, y busco para mi propia gloria la senda más angosta y difícil. ¿Es eso, de tonto y mentecato? “
Gure ibilbidea:
Goizean atera ginen Gipuzkoatik, mantxako lurretara bidean. Gasteizen istripua tokatu zitzaigun eta ordu erdi geldirik egon ondoren, bazkaltzeko ordurako Aranda de Duerora iritsiko ginen. Geldialdi bat egin genuen zerbait jateko, errepidera itzuli aurretik. Bostak aldera Toledora iritsi ginen, eta han hasiko dugu gure ibilbidea. Consuegra eta Campo de Criptanako errotak bisitatuko ditugu, Tembleque eta Puerto Lápice herrietako plaza ederrak; Almagrotik eta Villanueva de los Infantesetik jarraituko dugu, Mota de Cuervo eta El Toboso bisitatuz amaitzeko.
1.- Toledo
2.- Tembleque
3.- Consuegra
4.- Campo de Criptana
5.- Puerto Lápice
6.- Almagro
7.- Villanueva de los Infantes
8.- Mota de Cuervo
9.- El Tovoso
Toledo
«Estando yo un día en el Alcaná de Toledo, llegó un muchacho a vender unos cartapacios y papeles viejos a un sedero (…) luego se me representó que aquellos cartapacios contenían la historia de don Quijote»
Egia da Toledo beste bidaia batzuetatik ezagutzen genuela, baina beti denborarik gabe bisitatzen genuenaren sentsazio genuen, leku batetik bestera joaterakoan. Eta bidaia honetan, gure ibilbidea han hasi eta egun oso bat eskaintzea erabaki genuen. Beste batzuetan bezala, geltokiko aparkalekuan aparkatu genuen. Buelta txiki bat eman genuen arratsaldean, baina iluntzea eta hurrengo egun osoa hirian barrena eman genuen.
Parkingetik abiatu eta lehen aldapa igota, Bisagrako Atera iritsiko gara. Harresiaren ate hau arabiar jatorrikoa da, eta bere izena Bab-Shagra hitzetik dator (Sagraren atea). Hainbat aldiz berreraikia izan zen, eta, gaur egun, bere bi dorreen artean, hiriaren armarria ikus daiteke. Ate hori zeharkatuz, Toledoko hirigune historikora iritsiko gara.
Arrabal kaletik jarraituko dugu, Puerta del Sol-etik igaroz, Zocodover plazara iritsi arte, Cervantesen garaian bentaz betea, La ilustre fregona eleberrian deskribatzen den bezala. Gaur egun, taberna eta jatetxe kateek ordezkatu dituzte benta zaharrak, baina, hala ere, topagune izaten jarraitzen du.
Plaza horretatik metro gutxira Alcazar jauregia aurkituko dugu, Toledo eraikia dagoen muinoaren tontorrean dagoen eraikin ikusgarria, zehazki 548 metroko altueran. Karlos V.ak eraikia, kartzela, kuartel militarra eta infanteriako akademia izan da. Hainbat gerrateen ondorioz erre egin zen, eta geroago berreraiki. Gaur egun, Armadaren Museoaren egoitza da.
Kalez kale, Plaza Nagusiraino iritsiko gara. Bertan, Santa Maria Katedrala dago, baita Primada Katedrala ere. 1226an hasi ziren eraikitzen, baina lanak ez ziren 1493ra arte bukatuko. Ukitu gotikoak dituen fatxada handi bat du, eta bere barnean El Expolio de El Greco edota Arferen Zaintzako Erlikarioa bezalako lanak daude. Ordutegiei eta bisitei buruzko informazio gehiago katedralaren webgunean aurki daiteke. Handik gertu, Terma erromatarrak eta Herculesko kobazuloak ere bisita daitezke.
Toledo hiru kulturen hiria bezala ere ezaguna da, bertan mendeetan zehar katolikoak, juduak eta musulmanak bizi izan zirelako. Beraz, katedrala ikusi ondoren, Trantsitoko Sinagoga bisitatzera joaten gara, XIV. mendeko tenplu judua, baina egun horretan itxita zegoen (astelehenero ixten dute). Beraz, gure ibilbidearekin jarraitu genuen Cristo dela Luz meskitaraino. Toledoko monumenturik zaharrena da, 999an eraikia, Kordobako Kaliferriaren osotasunean. Errekonkistaren ondoren, San Joan Ordenako zaldunek han eraiki zuten Gurutze Santuaren ermita. Garai eta erlijioen nahasketa honek meskita bisitatzeko leku paregabe bihurtzen dute. Gainera, haren lorategietatik bista ikusgarriak daude.
Toledon non lo egin
Toledok ez du AK gunerik, baina hainbat aparkaleku daude gaua igarotzeko baimenduta. Horietako bat Safonteko doako aparkalekua da. Autobus geltokiaren ondoan dago, Tajo ibaiaren ertzean, eta hiriaren goialdearen ikuspegi polita du, gauez batez ere. Toledon gelditu garen guztietan han egin dugu lo, furgoneta eta AK asko egon ohi da, eta inoiz ez dugu arazorik izan. Bost minutu pasatxoan sar daiteke alde zaharrera, Bisagrako Atetik, Karrera kaleko aldapa igota.
Tembleque
“Por vida vuestra, hijo, que volváis presto de Tembleque, y que sin enterrar al hidalgo, si no queréis hacer más exequias, acabéis vuestro cuento”.
Hiriburua utzi eta Toledoko probintzian sartuko gara. Hasiera batean Temblequek erakargarritasun turistiko handirik ez duela dirudien arren, ibilbide honetan ikusiko ditugun plazarik ederrenetako bat ezkutatzen du.
Izan ere, Plaza Nagusia multzo historiko gisa dago izendatua. XVII. mendekoa da. Karratu forma du eta egurrezko arkupe eta korridoreak dituzten etxeez inguratuta dago. Bere garaian, herritarrak biltzeko leku bezala zein zezen-plaza bezala balio zuen. Alde batean udaletxea dago, 1652 urtean eraikia.
Plazatik metro gutxira, XVI. mendeko “Asunción” eliza dago, eta, haren ondoan, “Virgén del Rosario” ermita. Herrian zehar buelta bat emanez gero, hainbat jauretxe ikusi ahal izango ditugu; horien artean, Dorreen Etxea eta Posta Etxea nabarmentzen dira, biak XVIII. mendekoak.
Consuegra
“Ves allí, amigo Sancho Panza, donde se descubren treinta, o pocos más desaforados gigantes, con quien pienso hacer batalla y quitarles a todos las vidas”
Esaldi honen jabetzagatik hainbat eztabaida izan dira Consuegra eta Campo de Criptana herrien artean, baina, polemiketan sartzeko inolako asmorik gabe, balio beza erroten lurraldean sartzen garela adierazteko. Consuegra da gure lehen geltokia. Herriaren goikaldean dagoen muino batean, Cerro Caldérico bezala ezagutzen dena, ondo kontserbatutako 12 haize errota ikus daitezke, baita ‘Castillo de la Muela’ deituriko gaztelua ere, jatorriz X. mendekoa.
Errota horietako batzuk denda, taberna txiki eta turismo bulego gisa egokitu dituzte. Jatorrizko makinaria gordetzen dutenak 1,50 euroren truke bisitatu daitezke (bulegoan galdetu). Gaztelurako sarrerak 7,50 euro balio du eta sarrerarekin batera Bolero eta Rucio errotak ere bisita daitezke.
Herrira jaitsita, Kristoren Eliza (XVIII. mendekoa), udaletxea edo Korridoreen Eraikin bitxia (XVII. mendekoa) ere bisita daitezke.
Consuegran non lo egin
Consuegrak ez du AK gune horniturik, baina doako hainbat aparkaleku daude gaua bertan pasatzeko. Horietako bat gazteluaren ondoan dago, eta bestea Garcilaso de la Vega-n, futbol zelaiaren ondoan.
Campo de Criptana
“En esto descubrieron 30 o 40 molinos de viento que hay en aquel Campo…”
Eta errota artean jarraitzen dugu!! Kixoteren bidean derrigorrez bisitatu beharreko beste herrietako bat da Campo de Criptana. Bere garairik onenean 34 haize errota izatera iritsi zen, horietatik soilik 10 mantentzen direlarik, hiru originalak eta zazpi berreraikiak. Guztiak Haize-erroten Mendilerroan (Sierra de los Molinos) daude, herriaren goikaldean.
Jatorrizko hiru errotak, XVI. mendekoak, Burleta, Infanto eta Sardinero dira, eta guztiek mantentzen dituzte egurrezko egitura eta teilatua. Barrutik bisita daitezke (galdetu turismo bulegoan), eta merezi dute. Errotak hiru solairuko eraikinak dira. Goikoan aurkitzen dira errotarria eta hau birarazten duen mekanismoa. Aspa erraldoiak, kaperuzaren (edo teilatuaren) bueltan mugitu daitezke, haizeak jotzen duen tokira bideratu ahal izateko.
Erabilera ezberdinak dituzten beste errota batzuk ere badaude, hala nola turismo bulegoa bera, Aste Santuko museoa, edo baita Campo de Criptanan jaio zen Sara Montiel aktoreari eskainitako bat ere.
Errotak ikusteaz gain, merezi du herrian zehar buelta bat emateak. Albaicin izeneko auzoan barrena jaitsi gara. Izenak dioen bezala, arabiar jatorrikoa da, eta herriko auzorik zaharrena da. Ondo zaindutako etxe zuriz beteta dago. Horietako batean kobazuloan eraikitako etxe zahar bat bisita daiteke, dendan euro 1 ordainduta.
Fuente del Caño kaletik jaitsita, Plaza Nagusiraino iritsiko gara. Bertan daude udaletxea eta Nuestra Señora de la Asunción eliza. Handik metro gutxira El Pósito Real eraikina aurkitzen da; XVI. mendeko eraikuntza da, udalak kudeatzen zuena, eta, kreditu moduan, nekazariei garaua eskaintzen zien. Independentzia Gerraren ondoren enkante publikoan saldu zuten, baina XX. mendearen amaieran berreskuratu zuen udalak. Gaur egun Udal Museoaren egoitza da.
Campo de Criptanan non lo egin
Herriak AK gunea du, sarrerako errepidearen ondoan, urak husteko gunea ere badu (ez dago argindarrik), eta hori beti ondo etortzen da. Baina askoz gomendagarriagoa da mendilerroan dagoen lurrezko aparkalekuan lo egitea, erroten ondoan. Haize askoko gunea da, baina ilunabarrak izugarri ederrak dira. Hainbat furgo eta AKren ondoan egin dugu lo.
Puerto Lápice
“Tornaron a su comenzado camino del Puerto Lápice, y a obra de las tres del día le descubrieron. –Aquí– dijo viéndole don Quijote– podemos, hermano Sancho Panza, meter las manos hasta los codos en esto que llaman aventuras”
Puerto Lápicerainoko bideari ekin diogu, eta bertako plaza ederra ikusteaz gain, On Kixoteren Benta ere bisitatuko dugu bertan. Baina goazen pausoz pauso. Ilunabarrean iritsi gara, eta AK gunean utzi dugu furgoneta. Oinez, pare bat minututan iritsi gara plazara; Temblequekoa baino txikiagoa da, baina oso polita hau ere. Egurrez eraikitako bi arkupek inguratzen dute, kolore biziz margotua dago, eta zezen-plaza edo komedia-antzoki bezala erabili izan da.
Plazako sarreretako batean, ur putzu zahar bat gorde dute. Inguruan taberna batzuk daude jateko edo zerbait hartzeko. Handik gertu, udaletxe ondoan, Miguel de Cervantesi eskainitako figura bat ere ikusi ahal izango dugu.
Tabernei buruz ari garenez gero, bidaia honetan ikusi dugun interesgarrienetako bat On Kixoteren Benta izan da. Udaletxetik metro gutxira dago, elizaren ondoan. XVII. eta XVIII. mendeetan girotutako salmenta tipikoa da, eta benetako museo bat dirudi. Gordetzen dituen xehetasun guztiengatik, merezi du bisitatzeak: tabernatik hasi eta harrizko zorua duen patiora, eta garaiko tresna eta erreminta ugarirekin apainduta dago. Ziur On Kixote eta Sancho Panza mahaietako batean jaten imaginatuko dituzula!!
Puerto Lápice bisitatzen jarraitu nahi baduzue, Sierrecillan zaharberritu diren bi errotak ikus ditzakezue, edo San Jose eliza eta baseliza bisitatu.
Puerto Lápicen non lo egin
AK gunea duen On Kixote ibilbideko beste herrietako bat da Puerto Lápice. Sierrecilla kalean dago, plazatik minutu gutxira oinez. Furgoneta han aparkatueta herria ikusi dugu paseotxo bat emanez. Gaua han pasatzeaz gain, hurrengo egunean ur depositoak hustu eta betetzeko aprobetxatu dugu.
Almagro
“Una olla de algo más vaca que carnero, salpicón las más noches, duelos y quebrantos los sábados, lantejas los viernes, algún palomino de añadidura los domingos, consumían las tres partes de su hacienda”
Puerto Lápicetik Almagrorantz goaz, ibilbideko herrietatik gehien gustatu zaigunetarantz; izan ere, Espainiako herririk politenetako bat da. Bere plaza ospetsuaz gain, Corral de Comedias antzoki herrikoia, eta Fukareen biltegia bisitatu daitezke, eta nola ez, baita bertako tabernen tapeoa probatu ere!
Almagroko plaza nagusia XIII. mendean sortu zen, baina XVI. Mendean, Fucar, bankari familia garrantzitsu batek eraldatu zuen, plaza inguratzen duten etxeei gaur egungo itxura emanez, arkupe eta leihoekin. Galeria horiek lehen irekiak ziren, eta zezenketetan eta bestelako ikuskizunetan palkoak erabiltzen zituzten. Multzo osoa 60ko hamarkadan zaharberritu zuten.
Gaur egun, artisautza denda eta tabernaz beteta dago plaza, bertako produktuen tapak dastatzen dituzun bitartean, hala nola, Mantxako gazta, duelos y quebrantos plater tipikoa, edo Almagroko Berenjena ospetsuak.
Plaza beretik mugitu gabe, “Corral de Comedias” bisita dezakegu, antzoki zahar bat, antzerki lanak egiten zituena, non bertan, klase sozial guztietako jendea nahasten zelarik. Hori bai, bakoitza bere klase sozialaren arabera banatuta, zegokion solairuan.
Bisita gidatuak zein audio-gida duten bisita sinpleak eskaintzen dituzte, azken hau hiru euroren truke (merezi du, batez ere, taldean ibiltzea gustuko ez baduzu).
Merezi duen beste bisita bat Fukareen Biltegiarena da. Izenak engainura eraman badezake ere, eraikin hori aurrez aipatutako Fúcar familiaren jauregia izan zen. Biltegikoa lehenagotik dator, leku horretan gordetzen baitzuten Almadenako meategietatik ateratako merkurioa. Sarrerako ate ikusgarria eta barruko patio ederra ditu, baita zenbait galeria eta areto dotore ere.
Almagron non lo egin
Almagrok ez du autokarabanen eremurik, baina Park4night bezalako aplikazioetan begiratuz, gaua pasatzeko hainbat leku gomendatzen dituzte. Horietako batera hurbilduko gara, plaza batean kokatua, herriaren sarreran. Hainbat AK eta furgoneta zeuden, eta arazorik gabe egin genuen lo han. Campo de Calatrava kalean dago, Nuestra Señora de la Asunción elizaren ondoan, eta Plaza Nagusitik minutu gutxira, oinez.
Villanueva de los Infantes
“Agradecióselo mucho Sancho,y, besándole otra vez la mano y la falda de la loriga, le ayudó a subir sobre Rocinante; y él subió sobre su asno y comenzó a seguir a su señor, que, a paso tirado, sin despedirse ni hablar más con las del coche, se entró por un bosque que allí junto estaba”
Villanueva de los Infantesek, Argamasilla del Albarekin batera, Cervantes-ek gogoratu nahi ez zuen lekuaren jatorria aldarrikatzen du. Antzinako Errege Bidean dago kokatuta, eta bidean geldialdi bat egitea merezi du bisitatzeko. Plaza Nagusia XVII. mendeko monumentu-multzo bat da, 70eko hamarkadan monumentu historiko-artistiko izendatua izan zen, eta barrokoaren nahiz Mantxako berpizkundearen multzo adierazgarritzat hartzen da.
Plazako eraikuntza guztien artetik, San Andres Apostoluaren eliza nabarmentzen da. Plazaren alde batean udaletxea dago, erdi-puntuko arkuekin osatutako ilara luze batekin. Handik oso gertu, Alhondiga zaharra bisita dezakegu; XVI. mendean eraiki zuten udal-bihitegi gisa, eta hainbat erabilera izan ditu, kartzelatik hasi eta kultur etxeraino.
Villanuevako beste eraikin interesgarri batzuk Arkuaren Etxea, Fonteen Jauregia, Santiago Ospitalea edo Ikasketen Etxea dira. Miguel de Cervantesen presentzia herrian garrantzitsua den arren, bada beste autore bat ere nabarmendu dutena: Francisco de Quevedo hain zuzen ere. Villanuevan hil zen 1645ean. Quevedo zendu zen gela oraindik kontserbatzen da, eta urtero poesia jaialdi bat ospatzen dute haren omenez.
Herri eder honi buruz gehiago jakin nahi baduzue, Nuestra señora de la Antigua santutegia, Jamila aztarnategi arkeologikoa edo komentua, eta Santo Domingo eliza ere bisita ditzakezue.
Mota del Cuervo
“… habiendo aplacado Sancho a su mujer, y don Quijote a su sobrina y a su ama, al anochecer, sin que nadie lo viese sino el bachiller, que quiso acompañarles media legua del lugar, se pusieron en camino del Toboso, don Quijote sobre su buen Rocinante y Sancho sobre su antiguo rucio”
Villanueva ikusi ondoren, Ossa de Montielera joan eta Ruiderako aintzirak bisitatzeko asmoa genuen, baina eguraldi txarrak plana izorratu digu; euriak eta haize indartsuak ezinezko egin dute txangoa. Bidean, Champiñongo kobak (kanpotik) ikusteko aprobetxatuko dugu; bisita gidatua egin nahi baduzue, Ossa de Montielgo Museo Etnografikora joan behar duzue. Eta horrela, bidean geldialdi txikiak eginez eta paisaiaz gozatuz, Mota del Cuervoraino iritsi gara.
Haize erroten beste herrietako bat da Mota del Cuevo; agian, Consuegrak edo Campo de Criptanak adina errota ez dituelako, hauen itzalpean geratu da, baina herriak eta erroten muinoak merezi dute bisita bat.
Plaza Nagusitik hasita, XVII. eta XVIII. mendeen arteko hainbat jauntxo etxe daude herrigunean. Cervantes plazatik eta Tercia plazatik jarraituko dugu, XV. mendeko gari-biltegiarekin. Errota-gunera igo baino lehen, Cantarerías auzotik ere buelta bat eman dezakegu; XV. mendetik hona, auzo horretan harkaitzak eta gainerako zeramikazko tresnak egiten eta merkaturatzen aritu dira, eta oraindik ere aurki daiteke buztingintzako denda edo tailerren bat.
Eta nola ez, mendilerroan dauden haize errotak ikusita amaitu genuen herrira egindako bisita. XIX. mendean 18 errota izatera iritsi ginen, baina pixkanaka kopuru jaisten joan zen. Gaur egun, jatorrizko errota bat baino ez da geratzen, Zurdo izenekoa, hegalak ezkerrerantz mugitzeagatik. Gainerakoak berreraikiak izan dira.
El Toboso
“¡Oh mi señora Dulcinea del Toboso, estremo de toda hermosura, fin y remate de la discreción, archivo del mejor donaire, depósito de la honestidad, y, últimamente, idea de todo lo provechoso, honesto y deleitable que hay en el mundo!”
Eta gure ibilbidearen amaierara iritsi gara, On Kixotek eta Santso Panzak egin zuten bezala, Dulcinearen bizileku zen El Toboso herrira iritsita.
Juan Carlos I.a plazan hasiko dugu bisita, San Antonio Abad elizako kanpandorrea nagusi dela. XVI. mendean eraikia eta XVII. mendean haunditua. Bere eraikuntzan, errenazentista, platerestoa eta herrerianoa bezalako estiloak konbinatu ziren.
Plaza berean udaletxea, turismo bulegoa eta Cervantino Museoa daude, baita Dulcineari eskainitako eskultura bat ere, belauniko dagoen Don Kixote, bere maitasuna aitortzen ari zaiolarik.
Handik gertu Trinitarioen Komentua dago, XVII. mendeko eraikina, bere lorategi eta klaustro ederrarekin. Bere barnean Museo Trinitarioa dago, arte sakratuko bilduma garrantzitsu batekin.
Dulcinearen Etxe Museoa XVI. mendeko etxetzar batean dago, Torrecilla Etxea bezala ere ezaguna, non, diotenez, berta bizi izan zen Ana Martinez Zarco de Morales, On Kixote literaturako Dulcinea. Etxe osoa Cervantesen garaiko birsorkuntza ikusgarria da, balio etnografiko handiko logela, laborantzako objektu edo etxeko tresnekin. Etxebizitza guneaz gain, errota zahar bat, upategi bat, dolare bat, patioak, eskortak eta putzu bat ere baditu.
Mantxako lurretan zehar bederatzi eguneko ibilbide bizia egin ondoren, Toboson amaitutzat ematen dugu gure ibilbidea. Atseginez harritu gaituen eta aho-zapore ona utzi digun bidaia izan da, eta, jakina, guztioi gomendatzen dizuegu!!
Eta ez ahaztu “asko irakurtzen duenak eta asko ibiltzen denak, asko ikusten eta asko ikasten duela”. Bagoazen irakurtzera eta bidaiatzera!!
“La libertad es uno de los más preciosos dones que a los hombres dieron los cielos; con ella no pueden igualarse los tesoros que encierran la tierra y el mar: por la libertad, así como por la honra, se puede y debe aventurar la vida.”
Azken iruzkinak: